Dokuzçeşmeler'in kitabesi okundu, tarihi yanlış düzeltildi

- Dokuzçeşmeler'in kitabesi okundu, tarihi yanlış düzeltildi -

Buca'nın en eski meydanı Dokuzçeşmeler Meydanı'na ismini veren Dokuzçeşmeler ile ilgili yanlış bilinen bir bilgi, uzun yıllar sonra üzerindeki kitabenin okunması ile düzeltilmiş oldu.

Uzun yıllar boyunca bakımsız kalan tarihi çeşme geçtiğimiz yıllarda restore edilmiş ve restorasyon ile birlikte üzerindeki kitabe de okunabilir hale getirilmişti. Üzerindeki kitabenin okunmamış olması dolayısıyla uzun yıllar boyunca Dokuzçeşmeler hakkında ayrıntılı bir bilgi mevcut değildi.

Dokuzçeşmeler ile ilgili bilinen tek bilgi, Sultan Abdülaziz'in 1863 yılında Buca ziyareti şerefine yaptırıldığıydı. Ancak bu konuda hiçbir kaynak yoktu. Kitabenin okunmasıyla beraber de çeşmenin 1860'lı senelerde yaptırıldığı bilgisinin dilden dile yayılmış bir söylentiden ibaret olduğu ortaya çıktı.

^{Kitabenin restorasyondan önce ve sonraki hali}

- Dokuzçeşmeler sanıldığından çok daha eski -    

Dokuzçeşmeler'deki kitabenin okunabilmesi için gerekli temizlik yapıldı ve kitabe Cemal Çetin tarafından fotoğraflandı. Ardından da Mustafa Üzel tarafından Osmanlı alfabesinden Latin alfabesine çevrildi. Kitabenin okunmasının ardından Buca ile ilgili önemli bilgilere ulaşıldı.

1863'te Sultan Abdülaziz'in ziyareti şerefine yapıldığı zannedilen çeşmenin, bilinenden yaklaşık 80 sene daha eski olduğu anlaşıldı. Böylece çeşmenin sultanın ziyareti ile bir ilgisi olmadığı ve bu bilginin tamamen bir şehir efsanesi olduğu ortaya çıkmış oldu.

Kitabeden, Dokuzçeşmeler'in 1783 ya da 1784 yılında İzmirli Boyacıoğlu Hacı İbrahim tarafından yaptırıldığı ve aynı zamanda çeşmeye giden suyolunun da aynı kişi tarafından yaptırıldığı ya da yenilendiği anlaşılıyor.

Dokuzçeşmeler'e gelen suyolunun hangisi olduğu ve suyun Kaynaklar'dan mı yoksa Kangöl'den mi geldiği sorusu ise belirsizliğini koruyor. Çeşmelere suyun Kangöl kaynağından geldiği tahmin edilmekteydi ancak Kangöl suyolunun 1840'lı yıllarda oluşturulduğu göz önüne alındığında, Kaynaklar suyunun bir şekilde Buca köyüne yönlendirilmiş olma ihtimali ağır basıyor.

- Rumlardan önce Türkler mi vardı -

Buca tarihine önemli bir ışık tutan bu keşif, Osmanlı Dönemi'nde bir Rum köyü olarak bilinen Buca'nın, bilinenin aksine ilk olarak Türkler tarafından kurulmuş olabileceğini gösteriyor. Feyyaz Erpi, Buca'ya ilk büyük göçlerin Orlov İsyanı (1770'de Osmanlı'ya karşı Mora'da bir ayaklanma) sonrası Rumlar tarafından yapıldığını belirtiyor. Buca isimli bir yerleşimin varlığı ise 1688'deki Fransız Konsolosluğu kayıtlarına kadar uzanıyor. Her ne kadar çeşmeyi yaptıranların Bucalı olup olmadığı belli olmasa da Dokuzçeşmeler'in bir Türk tarafından yapılmış olması, 18. yüzyılda Rumlar Buca'ya yerleşmeden önce yerleşimin Türkler tarafından kurulmuş olabileceğini gösteriyor. Dokuzçeşmeler aynı zamanda Buca'da Türklere ait en eski tarihi yapı.

- Kitabenin içeriği -

Yaklaşık 240 yıllık tarihiyle Buca ile ilgili en eski yazılı kaynaklardan biri olan kitabenin Eski Türkçe içeriği ise şu şekilde:

''Hamdullah akıtdı maî mecrâyı bu cana 

Sebeb olan şu İzmirde Boyacı Hacı İsmail  

Anı kevser-i mükâfâtın ide ol rabbü’l-Celil  

İki âlemde yardımcı ola ol rabbü’l-Halil 

Yoluna çeşmenin harc itdi sim ü altun derâhim 

İdub su yolların tamir ve termimine reh 

Anın ruhu içün yaptı Buca köyünde bir sebil  

Hak teala lütuf edub aynen fiha tusemmâselsebîl  

Dahi banisine olsun Hazret-i Ali delil 

Ya kimdir bânîsi dersen Boyacı oğlu Hacı İbrahim

Fi sene 1198/1783-4”

Kitabeyi fotoğraflayan: Cemal Çetin

Kitabeyi çeviren: Mustafa Üzel

Kaynak: atalarimizintopraklari.com